De tram in De Baarsjes en Bos en Lommer (vervolg)

7 Fans
De Baarsjes, Bos en Lommer

Het vervolg van het artikel van Erik Swierstra.

Hiermee had het tramnet in de Admiralenbuurt ongeveer de vorm gekregen die nu nog bestaat.

Omdat lijn 13 op het gedeelte Centraal Station – Mercatorplein veel drukker werd dan op het oorspronkelijke traject Czaar Peterstraat – Centraal Station, werden vanaf 8 december 1927 op drukke uren extra trams ingezet op het westelijke deel van deze lijn, onder de aanduiding 13s.

Op 13 juni 1929 kwam er nog een vierde tramlijn bij in de nieuwe buurt, de nieuw ingestelde lijn 12 (derde met dit lijnnummer) ging rijden vanaf het Mercatorplein via de Hoofdweg – Postjesweg – Kinkerstraat – Bilderdijkstraat – Ceintuurbaan naar de Amstellaan in de Rivierenbuurt. Deze lijn was in feite een voorganger van de huidige lijn 12. Omdat het op het Mercatorplein met drie tramlijnen wat druk werd kreeg lijn 13 per 12 september 1929 een nieuw eindpunt op de Hoofdweg ten noorden van het plein. Op 31 oktober 1929 nam lijn 7 het eindpunt van lijn 13 en kregen de lijnen 12, 13 en 13s hun eindpunt op het Mercatorplein. Op 22 oktober 1930 werd lijn 12 echter naar de Hoofdweg ten zuiden van het plein verbannen.

Nadat de op dat moment bestaande lijn 19 op 15 januari 1931 was opgeheven kreeg lijn 13s per 12 februari 1931 het lijnnummer 19, inclusief de lijnkleur wit-rood, toebedeeld. Op 1 januari 1932 vond in het kader van bezuinigingen als gevolg van de economische crisis een grote uitdunning in het tramnet plaats. Maar liefst vijf van de 25 tramlijnen werden opgeheven. Hiertoe behoorden ook de lijnen 12 en 19 van het Mercatorplein. Tevens werd lijn 13 in tweeën geknipt: alleen op het westelijke deel tussen Centraal Station en Mercatorplein bleef lijn 13 bestaan, op het oostelijke deel naar de Czaar Peterstraat kwam nu in nieuwe lijn 19 te rijden. Daarmee was de lijnkleur met de blauw-witte vierkantjes die volgens de verhalen gerelateerd was aan de Oostelijke Eilanden nu verhuisd naar het westen van de stad. Eigenlijk had met de lijnnummers moeten omwisselen: lijn 13 tussen Centraal Station en Czaar Peterstraat en lijn 19 tussen Centraal Station en Mercatorplein. Lijn 13 was een veel drukkere lijn dan lijn 19.

Omdat er nu weer meer ruimte was op het Mercatorplein werd lijn 7 per 28 juli 1932 weer verlegd naar dit plein, zodat weer kon worden rondgereden, in plaats van het kopeindpunt op de Hoofdweg.

De oude Kinkerbrug uit 1915 was in 1936 aan vervanging toe. De oude draaibrug werd vervangen door de nog bestaande basculebrug. Tijdens de bouwwerkzaamheden konden de lijnen 7 en 17 er niet over heen en werden daarom per 11 augustus 1936 tijdelijk ingekort tot de Kinkerstraat (keerlus Borgerstraat – Lootsstraat). Op het vervallen traject werd een tijdelijke tramlijn 15 ingesteld, die het Mercatorplein, via de Witte de Withstraat en Postjesweg verbond met het Surinameplein. Hiertoe waren een tijdelijke verbindingsbogen aangelegd tussen de Witte de Withstraat en Postjesweg. Ruim een jaar later was de nieuwe brug gereed en per 24 september 1937 verdween lijn 15 weer (voorgoed als tram) en gingen de lijnen 7 en 17 weer hun oorspronkelijke routes rijden.

Op 9 oktober 1944 kwam het gehele tramverkeer in Amsterdam wegens brandstofschaarste stil te liggen. Na de bevrijding gingen op 18 juni 1945 weer de eerste tramlijnen een beperkte dienst rijden. Hiertoe behoorden ook de lijnen 7 en 13, die weer op hun oude route terugkeerden. Omdat lijn 17 nog niet reed ging lijn 7 voorlopig via de Postjesweg en Hoofdweg naar het Mercatorplein. Lijn 17 was er pas bijna twee jaar later weer bij, op 23 januari 1947, toen er weer voldoende trams beschikbaar waren. Lijn 7 kon toen weer terugkeren naar de Witte de Withstraat.

In 1950 kon eindelijk de eerste uitbreiding van het tramnet na de oorlog gerealiseerd worden. Lijn 13 werd per 20 juli 1950 vanaf het Mercatorplein via de Hoofdweg naar het Bos en Lommerplein verlengd naar de nog in aanbouw zijnde wijk Bos en Lommer. Dit was een voorbode op een nog grotere verlenging in westelijke richting; op 30 september 1954 ging lijn 13 door naar Slotermeer via de Bos en Lommerweg, Burg. de Vlugtlaan en Slotermeerlaan. In die tijd was er ook het plan om lijn 7 vanaf het Mercatorplein in westelijke richting te verlengen, deze zou volgens de plannen in 1955 via de Jan van Galenstraat en Burg. Röellstraat gaan rijden. De bovenleidingmasten werden al geplaatst (deze dienden voorlopig alleen voor de straatverlichting en ruimte voor een vrije trambaan was er ook al gerealiseerd. Alleen zou het nog 34 jaar duren voordat deze uitbreiding er kwam.

In de jaren vijftig werden er na de voortvarende uitbreiding van lijn 13 naar Slotermeer verder geen nieuwe trambanen meer aangelegd, er werden juist diverse tramlijnen opgeven en door busdiensten vervangen. Nadat in 1955 de lijnen 11 en 12 omgezet waren in buslijnen trof lijn 17 dit lot per 18 november 1956, zodat alleen de tramlijnen 7 en 13 nog over waren in dit deel van de stad.

Omdat lijn 13 met de groeiende bevolking van Slotermeer steeds drukker werd, kwam er vanaf 19 november 1956 een spitsdienst tussen Bos en Lommerplein en Centraal Station. In afwijking op de witte koersborden van lijn 13, kreeg deze tussendienst 13s gele koersborden. Vanaf 27 mei 1961 werd niet meer op zaterdag gereden, dit vanwege de invoering van de vijfdaagse werkweek (op zondag werd al niet gereden). Op 5 juni 1967 verdween de spitsdienst geheel.

Een nieuw hoofdstuk voor de Amsterdamse tram brak aan in 1961. De verbussing van lijn 17 was een fiasco geworden, de bussen liepen vast in de Kinkerstraat en de inmiddels gebouwde en in aanbouw zijnde wijken Slotervaart en Osdorp hadden dringend behoefte aan een betere verbinding met de Binnenstad. Zo werd besloten lijn 17 weer als tram in ere te herstellen en tevens vanaf het Surinameplein een nieuwe trambaan in de middenberm van de Cornelis Lelylaan naar Osdorp aan te leggen. De aanleg was in de loop van 1962 voltooid en per 9 september 1962 kon de herboren lijn 17 terugkeren als eerste sneltramlijn van Amsterdam. Parallel aan de situatie bij lijn 13 werd op het oude traject een spitsdienst ingesteld. Vanaf 10 september 1962 reed lijn 27 tussen Surinameplein en Centraal Station in de spitsuren.

De aanleg van de Ringweg om Amsterdam begon in de jaren zestig aan de westkant van de stad. In het verlengde van de Coentunnel kwam deze weg door Amsterdam-West te lopen. Hiertoe werden in de bestaande straten nieuwe viaducten aangelegd. Lijn 13 kreeg vanaf 15 april 1966 een nieuw tracé over het viaduct in de Bos en Lommerweg over de Einsteinweg.

In 1969 verscheen het plan ‘Lijnen voor Morgen’. Het GVB wilde bestaande tramlijnen van meer vrije banen voorzien en een rechtgetrokken route geven tussen de buitenwijken en de Binnenstad. Het eerste project wat hiervan tot uitvoering kwam was de versnelling van de tramlijn naar Osdorp. Tussen Surinameplein en Osdorp was al een sneltramlijn maar tussen Surinameplein en Centraal Station was nog de oude situatie van toepassing, waar de trams tussen het steeds drukker wordende autoverkeer moesten zien vooruit te komen. In 1971 werd de route van lijn 1 tussen Centraal Station en Overtoom van vrije baan voorzien en de Leidsestraat werd autovrij gemaakt. Vanaf de Overtoom werden nieuwe verbindingsbogen aangelegd naar de Surinamestraat en Surinameplein. Lijn 1 kon nu vanaf de Overtoom komend de route van lijn 17 naar Osdorp gaan volgen als eerste tramlijn (bijna) volledig op vrije baan en met hoge frequentie (2 minutendienst in de spitsuren). Deze wijziging ging in per 17 oktober 1971. Lijn 17 werd weer ingekort tot het Surinameplein, hiertoe werd aan de noordwestzijde een nieuwe keerlus in het plantsoen aangelegd. Omdat lijn 17 nu geheel kwam samen te vallen met lijn 27, verdween dit hoogste tramlijnnummer van Amsterdam per 18 oktober 1971.

25 jaar na de opheffing van de Haarlemse tram in 1957 kwamen er weer trams te rijden over de Admiraal de Ruijterweg ten noorden van de Krommert. Een nieuwe trambaan, nu normaalsporig, werd aangelegd naar Sloterdijk. Op Molenwerf het plein voor het oude station Sloterdijk werd een keerlus aangelegd. De opening vond plaats op 20 september 1982, toen lijn 12 vanaf de Bilderdijkstraat komend niet meer rechtdoor ging naar de Frederik Hendrikstraat en -plantsoen, nu linksaf ging via de De Clerqstraat en Wiegbrug en verder over de gehele lengte van de Admiraal de Ruijterweg naar Sloterdijk ging rijden. Op dezelfde dag werd een nieuwe tramlijn 14 ingesteld, in feite de opvolger van de veertig jaar eerder opgeven lijn met dit lijnnummer en tevens opvolger van de in 1954 opgeheven locaaldienst van de NZH naar Sloterdijk. De nieuwe lijn 14 ging vanaf Station Sloterdijk via de Admiraal de Ruijterweg, de De Clerqstraat, Rozengracht en Raadhuisstraat naar de Dam en verder naar Amsterdam-Oost.

Drie jaar later werd het oude Station Sloterdijk gesloten omdat de spoorlijn naar Haarlem naar het noorden werd verlegd en via het nieuwe Station Sloterdijk ging lopen. Op 7 juli 1985 was ook de trambaan, gedeeltelijk over het oude spoortracé, naar het nieuwe station gereed en konden de lijnen 12 en 14 naar het Orlyplein gaan doorrijden, waar een nieuwe keerlus voor het station was aangelegd. In maart 1997 werd de lus ingekort tot het plein aan de zuidkant van het station, zodat de grote lus over de spoorlijnen heen niet meer door de tram werd bereden.

In 1986 werd de Ringspoorbaan als verbinding Centraal Station – Schiphol in gebruik genomen. In Slotervaart werd het station Amsterdam Lelylaan geopend. Omdat dit zoveel extra verkeer aantrok, dat lijn 1 het niet meer alleen aankon, keerde lijn 17 per 11 september 1988 terug op de Cornelis Lelylaan en ging doorrijden naar het Osdorpplein.

In 1988/’89 vond een volgende uitbreiding in De Baarsjes, Bos en Lommer en Slotermeer plaats. Aftakkend van de Admiraal de Ruijterweg werd een trambaan over de Bos en Lommerweg naar het Bos en Lommerplein aangelegd. Deze kwam gereed in 1988. Een jaar later was ook de trambaan vanaf het Mercatorplein via de ‘drie Jannen’, Jan Evertsenstraat, Jan Tooropstraat, Jan van Galenstraat en Burg. Röellstraat naar de Slotermeerlaan gereed. Per 18 september 1989 werden de lijnen 7, 13 en 14 in deze omgeving gewijzigd. Lijn 13 ging via de nieuwe route via de Jan van Galenstraat rijden naar Geuzenveld. Lijn 14 verliet de route naar Sloterdijk en ging via de nieuwe trambaan over de Bos en Lommerweg naar het Bos en Lommerplein en verder via de door lijn 13 verlaten route door Slotermeer naar de Slotermeerlaan. Het door lijn 13 verlaten spoor over de Hoofdweg werd voortaan door lijn 7 bereden, die nu net als lijn 13 in 1950, van Mercatorplein naar Bos en Lommerplein werd verlengd. De bestaande rotonde werd dubbelsporig uitgevoerd, waarbij de binnenste lus voor lijn 7 bestemd was en de buitenlus voor lijn 14.

In 1995 werd het Mercatorplein heringericht. Onder het plein kwam een parkeergarage en het plantsoen maakte plaats voor een geasfalteerd plein. Ook de vroegere keerlus van lijn 7 verdween per 10 september 1995 en werd vervangen door een dubbelsporige baan langs de west- en zuidzijde van het plein. Op de kruising Jan Evertsenstraat / Hoofdweg werd een kruispunt aangelegd, compleet met dubbele verbindingsbogen van alle kanten naar alle kanten. In het engels heet dit een ‘Grand Union’. Van dit type volledige kruising waren er toen vier in Amsterdam: ook op Ceintuurbaan / Ferdinand Bolstraat (in gebruik tot 6 mei 2003), Ceintuurbaan / Van Woustraat en Overtoom / Eerste Constantijn Huijgensstraat.

In 2003 werd ook het Bos en Lommerplein heringericht in verband met bouw van nieuwe woningen. De rotonde verdween en werd vervangen door een T-kruising. Daardoor verloor lijn 7 hier zijn keermogelijkheid en moest vanaf 12 mei 2003 naar elders uitwijken. Voorlopig werd dat het Surinameplein (oude keerlus van lijn 17), dat vanaf het Mercatorplein via de Hoofdweg werd bereikt. Tussen 12 mei en 18 augustus 2003 konden de lijnen 7 en 17 wegens renovatiewerkzaamheden ook geen gebruik maken van de Kinkerbrug. Lijn 7 reed toen via de Wiegbrug en lijn 17 via de Overtoomse Sluis. Vanaf 12 december 2004 keerde lijn 7 weer terug op zijn oude route en werd vanaf het Bos en Lommerplein via de route van lijn 14 verlengd naar de Slotermeerlaan.

Anno 2010 tellen De Baarsjes en Bos en Lommer zes tramlijnen:

1: Overtoomse Sluis – Surinamestraat en -plein – Cornelis Lelylaan
7: Kinkerbrug – Witte de Withstraat – Jan Evertsenstraat – Mercatorplein – Hoofdweg – Bos en Lommerplein
12: Wiegbrug – Admiraal de Ruijterweg – Sloterdijk
13: Wiegbrug – Admiraal de Ruijterweg – Jan Evertsenstraat – Mercatorplein – Jan Evertsenstraat
14: Wiegbrug – Admiraal de Ruijterweg – Bos en Lommerweg
17: Kinkerbrug – Postjesweg – Hoofdweg – Surinameplein – Cornelis Lelylaan.

Daarnaast is de trambaan over de Hoofdweg tussen Mercatorplein en Postjesweg uitsluitend in gebruik voor omleidingen en remiseritten. Dit geldt ook voor de keerlus in het plantsoen aan het Surinameplein.

© Erik Swierstra, januari 2010.

Alle rechten voorbehouden

1016 keer bekeken

Geen reacties

Voeg je reactie toe