Een groep van 25 ouderen is bijeen gekomen achter in de bibliotheek en de gezellige drukte doet denken aan een uitgelaten schoolklas vlak na de vakantie. Het kost dan ook enige moeite om iedereen stil te krijgen, maar uiteindelijk is het woord aan Jamea Kofi, studente aan de Universiteit aan Utrecht, voor deze eerste lezing met als thema “Nationaliteit en Etniciteit”. De groep senioren. Bron: Openbare Bibliotheek Amsterdam, 2018. 
Een eerste uitnodiging om te beantwoorden wat je zelf onder etniciteit verstaat levert een salvo aan antwoorden op. “Ik ben Nederlands met een katholieke achtergrond, en ik doe er niks meer aan. O ja, en ik ben ook nog socialist,” zegt iemand. “Invloeden van de grootouders, mijn opa heeft gevochten in de Atjeh oorlog met al z'n medailles. Dan denk ik, oei, heb ik daar nog familie zitten?” mijmert een andere. “Ik kom oorspronkelijk uit Engeland en mensen daar hebben het over 'de echte Engelsen'. Maar ja, die bestaan niet, want we hebben daar in de loop van duizenden jaren zoveel mensen langsgehad, dus wat een is Engelse?” vraagt iemand anders zich weer af. “Ik ben een echte Amsterdamse, tot 3 eeuwen terug van beide kanten van mijn ouders, dus ik ben echt,” kaatst een volgende terug. Weer iemand anders heeft onlangs haar roots ontdekt. “Ik kon een gat in de lucht springen. Ik wilde altijd weten uit welk gebied in India mijn voorouders kwamen. Ze zijn vanuit Calcutta vertrokken naar Paramaribo. Mijn opa van vaderskant is grootgebracht door Creoolse mensen. Nu snap ik ook waarom wij Surinaams praatten, en geen Hindoestaans.”
Jamea legt vervolgens uit dat etniciteit te maken heeft met socioculturele identiteit, wat je verbindt met de andere mensen die ook die identiteit voelen. Dat ras en etniciteit vaak als hetzelfde worden gezien maar dat ras geen wetenschappelijke term is, en meer te maken heeft met hiërarchie.
“Machthebbers hebben rassen bedacht om mensen te kunnen manipuleren, om verwarring te creëren en te kunnen onderdrukken,” wordt er beaamd.
Maar ontlenen mensen uit de groep hun identiteit aan etniciteit?
“Hoe ouder ik wordt hoe meer ik het idee heb, ik ben hier vandaan” zegt iemand. Een ander: “ik heb het totaal niet, ik ben gewoon wie ik ben, voor mij is iedereen hetzelfde.” Waarop meteen een weerwoord komt, “ik voel me niet hetzelfde. Je wordt in de maatschappij ook niet gelijk behandeld.” Iemand anders probeert de gulden middenweg te vinden. “Het probleem is niet van jouw land te houden, maar het idee dat jouw land beter is. Ik ben een Nederlander dus ik ben beter dan een Belg, of ik ben Engels dus ik ben beter dan een Ier, dat is het probleem.”
Het huidige politieke klimaat komt ter sprake en hoe in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen het in bijna elke talkshow 'de Nederlandse identiteit' was wat de klok sloeg, en hoe moeilijk men het er mee had.
“Ik heb het daar niet moeilijk mee, maar wel eens met mezelf,” is het commentaar van een meneer vooraan. De zaal moet er hartelijk om lachen.
Het gesprek komt uit op kenmerken van de 'Nederlandse identiteit'. “Netjes zijn, alles keurig geordend, geen vuil op de stoep,” probeert iemand. “Dat is meer Duits!” is een reactie. Iemand probeert het te nuanceren: “er zijn enorm veel verschillen, dus net als wanneer je van veraf naar een bos kijkt lijkt het een eenheid, maar als je dichtbij komt merk je dat het allemaal verschillende bomen zijn.”
Nationalisme
Jamea doet een voorzet door de groep voor te leggen dat nationalisme een concept is waarbij politieke eenheid en de nationale eenheid hetzelfde zijn. Er spreekt een soort nostalgie uit, je wilt dat mensen hetzelfde blijven. En dat staat tegenwoordig op gespannen voet met de globalisering, want er is geen insluiting zonder uitsluiting. Ze toont een Geert Wilders poster met de slogan 'Nederland weer van ons'.
“En hij is half Indisch en zijn vrouw is Hongaars en hij blondeert zijn haar!” giert iemand het uit, en een gedeelte van de zaal lacht mee. “Zij durven geen stelling te nemen in de politiek, wij Nederlanders moeten alles maar goedvinden,” is een andere reactie. “Nee, dat is natuurlijk ook weer flauwekul,” komt het meteen als antwoord. Er zijn ook somberdere gezichtspunten: “mensen worden misbruikt door de politiek, Trump wijst naar de Mexicanen, Wilders naar de Marokkanen...”
Jamea legt als stelling neer dat die gemeenschap uit het nationalisme alleen bestaat in ons hoofd. Het is alleen in jouw verbeelding dat je je verbonden voelt met mensen die je nooit zult ontmoeten. Dit heeft ook te maken met geschiedenisboeken en musea. Wie bepaalt wat we moeten herinneren en wat we mogen vergeten? Wie bepaalt wat belangrijk is? Wat hebben bijvoorbeeld ooit geleerd over de Nederlandse geschiedenis?
“De Germanen en de Batavieren,” wordt er geroepen. Iemand anders: “we hebben geleerd dat de rivieren elkaar ontmoeten in Nederland. Over de geschiedenis van Suriname zelf, over de kolonisatie, hebben we niet veel geleerd.”
Wat herinnert het Geheugen van West zich?
Voor het Geheugen van West is de vraag “wie bepaalt wat belangrijk is om te onthouden?” natuurlijk ook relevant. Deze website is -onder andere- een poging om geschiedschrijving democratischer te maken. We vertellen niet het verhaal van de machthebbers, hier zul je geen geen geschiedschrijving voor en door de elite vinden. Het gaat er juist om dat je als gewone Amsterdammer de mogelijkheid hebt om jouw perspectief naar voren te brengen en te vertellen wat voor jou bepalend in je leven is geweest. We kijken dus niet naar het bos, maar naar elke boom apart.
Maar als ik door de groep ondervraagd wordt over wie er dan allemaal zijn verhaal mag doen op de site moet ik toch iets van kleur bekennen. Wat je meemaakt moet toch wel iets te maken hebben met West, hetzij omdat je er woont of gewoond hebt, hetzij omdat de gebeurtenis daar plaatsvond. We hebben een uitputtende lijst van wijken die we bestrijken, maar als je daar niet onder valt, dan val je er dus buiten.
Zie voor meer lezingen en andere activiteiten de agenda van Ouderen in de Wijk.